آیین و مراسمات سبزده بدر

واژۀ سیزده بدر به چه معناست؟

«سیزده بدر» یا «سینزده به در» یا «سینزه به در» را اگر بر اساس لغت نامه دهخدا بخواهیم معنا کنیم به این شکل است: «سیزده» که به معنای سیزده و یا روز سیزدهم است. «به» به معنای به سوی و «در» به معنای در و دشت و صحرا است. و اگر به شکل کلی بخواهیم ترجمه اش کنیم به معنای بیرون‌ رفتن و گذراندن زمان در دامان طبیعت است.

سیزده بدر در منابع تاریخی ایرانی

به صورت مشخص درباره‌ی بودن روزی تحت عنوان سیزده بدر در تاریخ شک و تردید وجود دارد اما درباره روز سیزدهم در تقویم و تاریخ ایران بیشتر صحبت شده و همۀ آن ها گواهی بر متفاوت بودن باور ایرانیان نسبت به عدد سیزده دارد.

یکی از معتبرترین منابع ایرانی که نزدیکترین توضیح درباره روز سیزدهم سال را دارد،«آثار الباقیه» ابوریحان بیرونی است که در این کتاب این دانشمند، ریاضی دان و ستاره شناس ایرانی، مبدا گاه شماری و تاریخ اقوام گوناگون را مورد بررسی قرار داده است و در کنارش روزهای سال را بر اساس خوش یمن و بدیمن بودنشان در جدولی تقسیم بندی کرده است و روز سیزدهم در کتاب او (سعد)خوش یمن یاد شده است.

خرافات سیزده بدر

به‌جز آداب باستانی سیزده بدر، خرافه‌هایی نیز در طول سال به این جشن نوروزی راه یافته‌اند. از مهم‌ترین خرافات سیزده بدر همان نحسی روز سیزدهم بهار است که به آن اشاره کردیم. از دیگر خرافات رایج در گذشته در روز سیزده بدر می‌توان به فال گرفتن برای باز شدن بخت اشاره کرد. استفاده از جادو و طلسم کردن حشرات برای تفرقه افکنی میان افراد نیز از خرافه‌های رایج قدیم بوده است.

با اینکه آداب مختلف سیزده بدر ریشه در عقاید باستانی دارد، به اعتقاد برخی گره زدن سبزه برای باز شدن بخت و به آب انداختن سبزه برای دفع مشکلات، ریشه در خرافات دارد و در ضمن به اکوسیستم طبیعت نیز آسیب می‌رساند. از بهترین رسوم گذشتگان ما، سبز کردن دانه‌ها در روزهای نوروز و سپس کاشتن آن در روز سیزدهم بهار است که باعث سرسبزی فراوان می‌شود. احترام به طبیعت از مهم‌ترین شاخصه‌های جشن سیزده بدر است؛ اما متاسفانه امروزه روز سیزده بدر با نابودی بخش‌هایی از طبیعت همراه است.

 

سیزده به در قدیم

در گذشته روز سیزده بدر با آغاز نیمه دوم سال زراعی همراه بود. ایرانیان در قدیم در روز سیزده بدر برای بارش باران و حاصلخیزی زمین‌هایشان مشغول نیایش می‌شدند و در دشت‌های سرسبز و پر گل به رقص و پایکوبی می‌پرداختند. ایرانیان باستان پیش از شروع نوروز دانه‌های مختلفی را سبز می‌کردند و تا روز سیزده بدر هرکدام از دانه‌ها که بیشتر رشد می‌کرد را آن سال در زمین‌هایشان می‌کاشتند. آن‌ها معتقد بودند که باید روزهای نوروز را با شادی سر کنند تا سال پیش رو برایشان مملو از برکت باشد. اسب ‌سواری و اجرای نمایش با اسب نیز از رسوم جالب توجه ایران قدیم در روز سیزده بدر بوده است.

روز سیزدهم ماه متعلق به الهه «تیر» بود و برای مردم جایگاهی ویژه داشت. در روز سیزدهم بهار، مردم از طلوع تا غروب خورشید را در طبیعت می‌گذراندند و از گیاهان صحرایی و دام‌هایشان غذا تهیه می‌کردند. بخشی از آداب امروزی جشن سیزده بدر ریشه در آداب کهن ایرانی دارد، اما بعضی از آن‌ها اساس و ریشه‌ای ندارند و به مرور زمان به فرهنگ ما وارد شده‌اند.

در گذشته ایرانیان به طبیعت بسیار احترام می‌گذاشتند و آن را منبع زندگی و زایش می‌دیدند. امروزه متاسفانه توجه زیادی به میراث عظیم طبیعی موجود در این سرزمین نمی‌شود. از بهترین آداب سیزده بدر که باید سعی در حفظ و ترویج آن داشته باشیم، حفاظت از گنجینه‌های طبیعی ایران است.

 

آیین های مربوط به روز سیزده بدر

در گذشته مسابقات اسب دوانی، یادآور جنگ ایزد باران و دیو خشک سالی انجام می‌شده و در کنار این مسابقات، انواع بازی‌ها و رقص‌های گروهی، آب پاشی و آب بازی در این روز به پاسداشت پیروزی و برتری نیروی ایزد آب و از بین رفتن نیروهای بد و پلیدی‌ها محبوبیت داشته است و اکنون از رسوماتی که در این روز باقی مانده اند، گره زدن علف برای نزدیک شدن پیوند زنان و مردان، پختن آش رشته و سبزه به آب دادن هستند که خانواده ها از ابتدای روز سیزده بدر به سمت طبیعت و فضای آزاد حرکت می کنند و این رسم را به جا می‌آورند.

 

آداب سیزده بدر

از جالب‌ترین کارهای روز سیزده بدر می‌توان سبزه گره زدن را نام برد. در گذشته مرسوم بود که برای باز شدن بخت و ازدواج در طول سال آینده، جوانان سبزه گره می‌زدند. این رسم ریشه‌ای کهن دارد و مردم بر این اعتقاد بودند که در ایران باستان که شرایط عقد و ازدواج با امروز تفاوت‌های زیادی داشت؛ یکی از رسوم معمول برای ازدواج در بین زوج‌های جوان، گره زدن سبزه پس از بستن پیوند ازدواج بوده است. به همین دلیل در طول سالیان دراز، از گره زدن سبزه با عنوان آرزوی باز شدن بخت یاد می‌شده است؛ اما امروزه در روزهای سیزده بدر، مردم با خواسته‌ها و آرزوهای مختلف سبزه گره می‌زنند و به برآورده شدن آرزوهایشان در سال پیش رو امید می‌بندند.

از دیگر تعابیر سبزه گره زدن، می‌توان به سپردن گره‌ها و مشکلات زندگی به دست طبیعت نام برد؛ با این باور که با رشد گیاهان گره‌ها باز می‌شوند و اثری از مشکلات باقی نمی‌ماند.

از دیگر آیین متداول در روز سیزده بدر سپردن سبزه به آب است. در باور ایرانیان باستان سبزه به آب دادن اهدای هدیه به الهه آب بوده است. ایرانیان باستان باور داشتند با سپردن دانه‌های بارور شده به آب، که همان سبزه‌ها هستند، الهه آب برایشان سرسبزی بیشتر، آبادانی و باروری به ارمغان می‌آورد. این باور ریشه در اعتقادات دینی مردم نیز داشت.

از دیگر دلایل به آب انداختن سبزه، رها کردن گرفتاری‌ها با سبزه در آب است. در این باور مردم با گفتن سختی‌ها به سبزه و رها کردن آن در آب، مشکلاتشان را به آب می‌سپارند. بر اساس روایت‌های به جا مانده از سنت‌های گذشته، باید حتما سبزه به آب روان انداخته شود و بر همین اساس سال‌ها مردم سبزه‌هایشان را به رودخانه‌ها و رودها می‌انداختند. امروزه نیز هم‌چنان این باور و آداب در روز سیزده بدر انجام می‌شود.

خوراکی های سیزده بدر

جشن‌های مختلف ایرانی با خوراکی‌های خاص خود همراه هستند. روز سیزده بدر نیز در کنار آداب و رسوم خود، خوراکی‌های ویژه و اصیلی نیز دارد. آش رشته از اصیل‌ترین و پرطرفدارترین غذاهای ایرانی است که پای ثابت طبیعت گردی سیزده بدر به شمار می‌رود. بیشتر خانواده‌های ایرانی در این روز در طبیعت آش رشته را روی آتش یا منقل می‌پزند و در کنار یکدیگر صرف می‌کنند.

 

کاهو و سکنجبین خوراکی‌های میان وعده سنتی ایران هستند و در روز سیزده بدر نیز هنوز میان بسیاری خانواده‌ها جایگاه ویژه دارند. طبخ انواع کباب روی منقل در طبیعت نیز در این روز متداول است. علاوه بر این‌ها، بر اساس باوری قدیمی، مردم باقی مانده آجیل، شکلات، شیرینی و تنقلات نوروزی خود را در روز سیزده بدر با خود به پیک نیک می‌برند و با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند.

 

امیدوارم لذت برده باشید.